Η επίδραση του καφέ στην υγεία και την αθλητική απόδοση

Ο καφές αποτελεί ένα ευχάριστο γευστικά ρόφημα για εκατομμύρια ανθρώπους εδώ και χιλιάδες χρόνια. Περιέχει καφεΐνη, η οποία είναι μία φυσική ουσία που βρίσκεται σε φύλλα, σε σπόρους ή καρπούς, σε περισσότερα από 60 φυτά. Σ' αυτά συμπεριλαμβάνονται εκτός από τον καφέ, τα cocoa beans, τα cola nuts και τα φύλλα τσαγιού, που χρησιμοποιούνται για να φτιάξουμε πολλά αγαπημένα μας αναψυκτικά ή ροφήματα. Η καφεΐνη είναι διεγερτικό του κεντρικού νευρικού συστήματος και έχει έντονες επιδράσεις στην ανθρώπινη φυσιολογία. Η δράση της επηρεάζει συγκεκριμένες μεταβολικές διεργασίες αφού διεγείρει τη λειτουργία της καρδιάς, την κυκλοφορία του αίματος και την έκκριση της ντοπαμίνης, ενός νευροδιαβιβαστή που δραστηριοποιεί το κέντρο ευχαρίστησης του εγκεφάλου. Στα περισσότερα άτομα η κατανάλωση καφέ αυξάνει την διαύγεια, την αυτοσυγκέντρωση και την πνευματική και φυσική απόδοση. Η καφεΐνη παρασκευάζεται και συνθετικά, για να χρησιμοποιηθεί σαν ενισχυτικό γεύσης σε μερικά προϊόντα τροφίμων. Επειδή η κατανάλωση της καφεΐνης είναι ευρέως διαδεδομένη ένα από τα πιο καλομελετημένα συστατικά στην παραγωγή τροφίμων αποτελεί ο καφές και τα προϊόντα που περιέχουν καφεΐνη.

Μόνο ο καφές περιέχει καφεΐνη; Όχι. Η χημική αυτή ουσία βρίσκεται και σε άλλα φυτικά προϊόντα όπως το τσάι. Επιπλέον επικρατεί η τάση της προσθήκης καφεΐνης σε αναψυκτικά τύπου cola.

Ποια προϊόντα και σε τι ποσότητα περιέχουν καφεΐνη

Πως αντιδρά ο οργανισμός απέναντι στη καφεΐνη; Οι άνθρωποι διαφέρουν πολύ στην ευαισθησία τους απέναντι στην καφεΐνη. Με βάση τα αποτελέσματα έρευνας του πανεπιστημίου της Βαρκελώνης η καφεΐνη έχει μεγαλύτερη επίδραση στους άνδρες από ότι στις γυναίκες και η επίδραση αυτή αρχίζει μόλις δέκα λεπτά αφότου πιει κανείς τον καφέ του. Προηγούμενες έρευνες είχαν δείξει ότι η εγρήγορση λόγω της καφεΐνης ξεκινά 30-45 λεπτά μετά την κατανάλωσή της. Σύμφωνα με τους ειδικούς, η επίδραση της καφεΐνης συνήθως διαρκεί από δύο έως τρεις ώρες, αν και σε μερικές περιπτώσεις μπορεί να φθάσει και τις πέντε ώρες, ανάλογα με την ευαισθησία του συγκεκριμένου ατόμου στην καφεΐνη και τον μεταβολικό ρυθμό του, ο οποίος ποικίλει με βάση την ηλικία και το φύλο. Ο καφές εμφανίζει σε εργαστηριακές έρευνες αντιοξειδωτικές επιδράσεις λόγω της παρουσίας του χλωρογενικού οξέος (πολυφαινόλης) και των μελανοιδινών κατά το ψήσιμο του, με σημαντικότερη από αυτές την προστασία της οξείδωσης της LDL χοληστερόλης, της κυτταρικής μεμβράνης και τη διατήρηση της βιταμίνης Ε στον οργανισμό. Οι παραπάνω ευεργετικές επιδράσεις συμβάλλουν στην μείωση καρδιαγγειακών νοσημάτων, διαβήτη και των αρνητικών επιδράσεων από το κάπνισμα και το στρες. Όσον αφορά την αρτηριακή πίεση, ο καφές, το τσάι και τα άλλα καφεϊνούχα ροφήματα δεν προκαλούν κάποια συνεχή αύξηση. Άτομα τα οποία είναι ευαίσθητα στην καφεΐνη μπορεί να έχουν την εμπειρία μιας πολύ μικρής, πρόσκαιρης αύξησης της πίεσης στο αίμα, που συνήθως δεν διαρκεί περισσότερο από μερικές ώρες. Οι μελέτες δείχνουν ότι οποιαδήποτε αύξηση στην αρτηριακή πίεση, είναι μικρότερη από εκείνη που φυσιολογικά ανεβαίνει όταν ανεβαίνουμε σκαλιά. Δεν υπάρχει απόδειξη ότι η μέτρια κατανάλωση μέχρι 300mg/μέρα έχει αρνητικές επιδράσεις κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης, όμως δεν έχει αποδειχθεί το ίδιο για προσλήψεις πάνω από το συγκεκριμένο όριο.

Ο καφές φέρνει αϋπνία; Αυτό ισχύει κυρίως για όσους δεν πίνουν συχνά καφέ. Σ' αυτήν την περίπτωση, ο ύπνος έρχεται με καθυστέρηση και είναι πιο διαταραγμένος αν ο καφές καταναλώθηκε 30-60 λεπτά πριν απ' την ώρα του.

Μπορούμε να πίνουμε καφέ όταν παίρνουμε φάρμακα;  Δεν θα ήταν λογική η απαγόρευση της κατανάλωσης ενός ή δύο φλιτζανιών καφέ σε κάποιον που ακολουθεί μία θεραπεία με φάρμακα. Θα πρέπει όμως να σημειωθεί ότι η καφεΐνη ενισχύει ή αποδυναμώνει την επίδραση ορισμένων φαρμάκων. Η λήψη αγχολυτικών, αντικαταθλιπτικών και βαρβιτουρικών δεν πρέπει να συνοδεύεται από μεγάλη ποσότητα καφέ.

Ο καφές προκαλεί εθισμό; Η απότομη διακοπή του, σε όσους πίνουν συστηματικά καφέ, μπορεί να επιφέρει συμπτώματα στέρησης: αίσθημα κόπωσης, υπνηλία, πονοκέφαλο, εκνευρισμό. Με ένα φλιτζάνι καφέ τα συμπτώματα εξαφανίζονται αμέσως. Το στερητικό σύνδρομο υποχωρεί με σταδιακά για να μειωθεί έντονα μετά από μία εβδομάδα. Ακόμα και τα νεογέννητα, των οποίων η μητέρα έπινε μεγάλες ποσότητες καφέ κατά την κύηση, παρουσιάζουν συμπτώματα στέρησης (εκνευρισμό, κινητικότητα, εμετούς) που εξαφανίζονται ύστερα από μερικές ημέρες.

Η καφεΐνη αυξάνει τον κίνδυνο του καρκίνου; Η υποψία ότι η καφεΐνη θα μπορούσε να είναι ένας παράγοντας κινδύνου για ανάπτυξη κάποιας μορφής καρκίνου, δεν έχει αποδειχθεί με επιστημονικές έρευνες. Δύο πρόσφατες μελέτες μεγάλου αριθμού ατόμων στη Νορβηγία (16.000) και στη Χαβάη (7.350) δεν έδειξαν συσχέτιση ανάμεσα στην κατανάλωση του καφέ και στον κίνδυνο για καρκίνο.

Ποιος καφές θεωρείται ο καλύτερος; Αυτό εξαρτάται από την ποσότητα των πολυφαινολών που περιέχει. Η ποσότητα αυτή μεταβάλλεται με την επεξεργασία και το ψήσιμο του. Έτσι, ο λιγότερο σκούρος καφές αποτελεί καλύτερη επιλογή.

Οι επιδράσεις στην αθλητική επίδοση

Είναι γνωστό ότι η καφεΐνη διεγείρει την έκκριση της επινεφρίνης . Η επινεφρίνη σε συνδυασμό με την καφεΐνη μπορούν να επιφέρουν μυϊκή συστολή, αυξάνουν το ρυθμό διάσπασης μυϊκού και ηπατικού γλυκογόνου, αυξάνουν την απελευθέρωση των ελεύθερων λιπαρών οξέων από το λιπώδη ιστό όπως και τη χρήση μυϊκών τριγλυκεριδίων. Η κύρια επίδραση που παρατηρείται κατά την ηρεμία είναι η αύξηση της συγκέντρωσης των ελεύθερων λιπαρών οξέων στο αίμα. Παράλληλα έχει διαπιστωθεί ότι μέσω της βελτίωσης της αναπνευστική λειτουργίας βελτιώνει το άσθμα που προκαλείται σε αρκετούς αθλητές. Επίσης δεν έχει αποδειχθεί ότι εμφανίζει διουρητική δράση σε επίπεδα πρόσληψης μέχρι 100 mg/d, με αποτέλεσμα να μην θεωρείται ότι συμβάλλει σημαντικά σε εμφάνιση αφυδάτωσης και διαταραχή στα επίπεδα ηλεκτρολυτών σε αθλητές.

Η καφεΐνη χρησιμοποιείται ευρέως από αθλητές, καθώς έχει υποστηριχθεί ότι βελτιώνει την αθλητική απόδοση. Παράλληλα, αυξάνει κατά πολύ το αίσθημα της ευεξίας, αυτοσυγκέντρωσης και μειώνει το αίσθημα της κόπωσης. Η εύκολη πρόσβαση, η χαμηλή τιμή και η απουσία σοβαρών παρενεργειών καθιστά την καφεΐνη ένα από τα δημοφιλέστερα συμπληρώματα στον τομέα της αθλητικής διατροφής.

Η Διεθνής Ολυμπιακή Επιτροπή επιτρέπει κατανάλωση μικρής ποσότητας καφεΐνης. Η αποδεκτή συγκέντρωση καφεΐνης στα ούρα είναι μέχρι τα 12 mg/lt

Η δοσολογία και ο χρόνος λήψης της καφεΐνης πριν τη δραστηριότητα ώστε να υπάρχει βελτίωση της απόδοσης ποικίλλουν σημαντικά με βάση το φύλο, την ηλικία και τη σωματική σύσταση του αθλητή. Είναι σημαντικό να έχει δοκιμαστεί η λήψη πριν από προπόνηση ή αγώνα για να αποφευχθούν συμπτώματα που σχετίζονται με διαταραχές του γαστρεντερικού συστήματος όπως ναυτία, ευερέθιστο έντερο και διάρροια.

Ασφαλής πρόσληψη θεωρείται η κατανάλωση 3-8 mg καφεΐνης ανά κιλό σωματικού βάρους, έτσι ώστε και η απέκκριση μέσω των ούρων να μην υπερβαίνει τα νόμιμα όρια. Επιπλέον, οι μελέτες δείχνουν ότι η μέγιστη συγκέντρωση καφεΐνης στο πλάσμα ανιχνεύεται σε 15-60 λεπτά μετά τη λήψη.

Συνεπώς, ο ιδανικός χρόνος πρόσληψης του συμπληρώματος καθορίζεται σε 60-90 λεπτά πριν την έναρξη της δραστηριότητας.

Ο όγκος των επιστημονικών μελετών φανερώνει ότι η πρόσληψη καφεΐνης βελτιώνει την αερόβια αντοχή και αυξάνει το χρόνο εξάντλησης σε δραστηριότητα διάρκειας 30-60 λεπτών σε επίπεδο περίπου 12% από την αρχική κατάσταση. Η δοσολογία που χρησιμοποιήθηκε στις παραπάνω έρευνες είναι περίπου τα 6 mg/kg. Η ταχύτητα και η δύναμη σε αυτές τις δραστηριότητες μπορεί επίσης να είναι αυξημένη λόγω της καφεΐνης. Έχει αποδειχθεί ότι επηρεάζει την απόδοση ακόμη και σε ασκήσεις διάρκειας μέχρι 5 λεπτά, ενώ αυξάνει τη μέγιστη δύναμη, την ταχύτητα και την ισοκινητική δύναμη σε ασκήσεις έντασης που διαρκούν λιγότερο από 10 δευτερόλεπτα. Όμως δε συμβαίνει το ίδιο για δραστηριότητες παρατεταμένης διάρκειας άνω των 90 λεπτών, ενώ το ίδιο αναποτελεσματική φαίνεται και σε έντονη δραστηριότητα μικρής διάρκειας από 15 δευτερόλεπτα έως και 3 λεπτά.