Στις μέρες μας, ολοένα και περισσότερα άτομα ασχολούνται ερασιτεχνικά με τον αθλητισμό. Η άθληση, όταν πραγματοποιείται σε υγιή πλαίσια, παρέχει σημαντικά οφέλη στη σωματική και ψυχική υγεία. Στον υγιή αθλητισμό το άτομο αντλεί ευχαρίστηση από την δραστηριότητα που έχει επιλέξει και την εντάσσει στο πρόγραμμα του, σεβόμενο τα όρια και τις αντοχές του. Αυτό το επιτυγχάνει με επαρκή ξεκούραση, κατάλληλη προετοιμασία, σωστή αποθεραπεία έπειτα από έναν τραυματισμό, φροντίδα της διατροφή του, ανάπτυξη πνεύματος συνεργασίας, δίνοντας παράλληλα έμφαση και στους υπόλοιπους τομείς της ζωής του.
Υπάρχουν περιπτώσεις όμως, όπου η άσκηση μπορεί να ξεπεράσει τα υγιή όρια και να αποκτήσει στοιχεία υπερβολής. Τότε το άτομο προσανατολίζεται τόσο πολύ στον στόχο και αρχίζει να ασχολείται εμμονικά με την επίτευξη του. Τίποτα δεν έχει σημασία παρά μόνο το αποτέλεσμα, είτε αυτό σημαίνει νίκες, είτε επίτευξη προσωπικού ρεκόρ, είτε ρύθμιση του σωματικού βάρους και της σωματοδομής του. Στη σκέψη του ο στόχος γίνεται ταυτόσημος με την αξία του. Αν τα καταφέρει νιώθει πως είναι ικανό, ενώ αντίθετα βιώνει άγχος και αισθήματα αποτυχίας. Για τον λόγο αυτό μπορεί να καταφύγει σε συμπεριφορές όπως:
- Υπερβολικές ώρες προπόνησης
- Μη επαρκής χρόνος αποκατάστασης σε περίπτωση τραυματισμού ή ασθένειας
- Άρνηση για ξεκούραση
- Αύξηση της ανταγωνιστικότητας
- Λήψη διαφόρων σκευασμάτων, επιβλαβών για την υγεία, με σκοπό τη μυϊκή ενδυνάμωση
- Καταναγκαστικός έλεγχος της διατροφής
- Προγραμματισμός της ζωής και καθημερινότητας γύρω από την άσκηση, με αποτέλεσμα να επηρεάζονται τομείς όπως η εργασία, οι φιλικές και συντροφικές σχέσεις, οι κοινωνικές συναναστροφές
- Συναισθήματα άγχους, απογοήτευσης και ενοχής αν χαθούν ώρες εκγύμνασης
Οι παραπάνω συμπεριφορές δεν αποτελούν τόσο επιλογή και επιθυμία όσο ανάγκη και υποχρέωση, καθώς είναι απαραίτητες προκειμένου να αισθανθεί όμορφα με τον εαυτό του. Στην πραγματικότητα όμως η αίσθηση αξίας που βιώνει είναι προσωρινή, καθώς προέρχεται μόνο από έναν τομέα και δεν αφορά το σύνολο των δεξιοτήτων του. Γι αυτό πολύ σύντομα έχει ανάγκη να θέσει νέους στόχους και να προσπαθήσει ακόμα περισσότερο. Ποτέ δεν νιώθει ότι έχει κάνει αρκετά, ώστε να επιτρέψει στον εαυτό του χρόνο για ξεκούραση και ενασχόληση με άλλες δραστηριότητες. Ουσιαστικά τρέχει, χωρίς να το αντιλαμβάνεται, σε ¨έναν αγώνα δρόμου¨ δίχως τέλος.
Οι επιπτώσεις της καταναγκαστικής άσκησης μπορεί να είναι πολύ σοβαρές για την υγεία. Όταν ο οργανισμός βρίσκεται σε συνεχή δραστηριότητα, το σώμα καταπονείται. Σαν συνέπεια παρατηρείται αίσθημα κόπωσης και εξάντλησης, δυσκολία συγκέντρωσης, εμφάνιση λοιμώξεων, αυξημένος κίνδυνος για τραυματισμούς και μόνιμες βλάβες. Σε ψυχοσυναισθηματικό επίπεδο εμφανίζονται υψηλά επίπεδα άγχους και αρνητικά συναισθήματα που μπορεί να οδηγήσουν στην ανάπτυξη συναισθηματικών διαταραχών, όπως κατάθλιψη. Ακόμα δημιουργούνται προβλήματα σε τομείς όπως η εργασία, η οικογένεια, οι κοινωνικές και συντροφικές σχέσεις, με αποτέλεσμα το άτομο να αντλεί ελάχιστη ή και καθόλου ικανοποίηση από αυτούς.
Οι λόγοι που οδηγούν στις παραπάνω συμπεριφορές δεν είναι πάντα ξεκάθαροι και απλοί και μπορεί να είναι συνδυασμός διαφόρων παραγόντων. Ενδεικτικά θα αναφέρουμε μερικούς. Εμμονή με την άσκηση μπορεί να εμφανίσουν άτομα που έχουν αρνητική εικόνα για τον εαυτό τους και τα οποία έχουν μάθει να συνδέουν την αξία τους με το αποτέλεσμα και την προσπάθεια που καταβάλλουν γι αυτό. Άτομα που δεν έχουν μάθει να διαχειρίζονται την ήττα και την ματαίωση, που δεν επιτρέπουν στον εαυτό τους την ξεκούραση και άτομα που μπορεί να είναι επιβαρυμένα σε άλλους τομείς της ζωής τους νιώθοντας ότι δεν τα καταφέρνουν εκεί, με αποτέλεσμα η άθληση να αποτελεί μια προσπάθεια να αποδείξουν ότι αξίζουν και ότι έχουν τον έλεγχο. Ακόμα πίσω από τον καταναγκασμό μπορεί να κρύβονται δύσκολα και βαριά συναισθήματα, με τα οποία το άτομο δεν αντέχει να έρθει αντιμέτωπο. Επομένως καταφεύγει στην καταναγκαστική συμπεριφορά σε μια προσπάθεια να κρατήσει τον εαυτό του απασχολημένο και να τον αποσπάσει από τα ουσιαστικά προβλήματα. Για τα περισσότερα άτομα δεν είναι συνειδητοί οι λόγοι πίσω από τη συμπεριφορά τους, αλλά ούτε και οι συνέπειες. Για αυτό δύσκολα θα παραπονεθούν για την ύπαρξη προβλημάτων. Μπορεί η καταναγκαστική άθληση να έχει πολλαπλές συνέπειες, όμως έχει και οφέλη για το άτομο (αναγνώριση, ικανοποίηση), με αποτέλεσμα εκείνο να παραβλέπει την αξία των επιπτώσεων.
Αν κάποιος εμφανίζει καταναγκασμό με την άσκηση είναι βοηθητικό να αναρωτηθεί: Ποιοι είναι οι λόγοι πίσω από την συμπεριφορά του? Σε τι τον εξυπηρετεί ο καταναγκασμός? Σε ποιον θέλει να αποδείξει ότι αξίζει? Γιατί πιέζει και καταπονεί τον εαυτό του και το σώμα του? Τι είναι αυτό που πραγματικά επιθυμεί και χρειάζεται για να νιώσει όμορφα? Τι τον εμποδίζει να διεκδικήσει αυτό που επιθυμεί? Ακόμα είναι βοηθητικό να θυμάται πως η τελειότητα δεν είναι ταυτόσημη της αξίας μας και πως οι δυσκολίες δεν μας κάνουν λιγότερο ικανούς. Όλοι οι άνθρωποι έχουμε αξία και είμαστε σημαντικοί ακόμα κι αν βιώνουμε δυσκολίες σε διάφορους τομείς. Είναι ανθρώπινο να απογοητευόμαστε, να φοβόμαστε, να κάνουμε λάθη, να μην τα καταφέρνουμε πάντα και είναι ανθρώπινο να μιλάμε γι αυτά και να ζητάμε βοήθεια. Εξάλλου είναι η γνώση των αδύναμων σημείων μας που μας επιτρέπει να ενδυναμωθούμε περισσότερο.
