Η καθημερινή φυσική άσκηση δεν αποτελεί ούτε αντιμετωπίζεται ως προτεραιότητα στις ανθρώπινες ζωές, που αποδεικνύει πως δεν έχουν πεισθεί οι άνθρωποι για τη δυναμική της στη προώθηση της ευεξίας τους και στον εμπλουτισμό της ζωής τους. Στις ήδη αναπτυγμένες χώρες έχει καταγραφεί η απομάκρυνση των ανθρώπων από τη φυσική άσκηση, ως μέρος νέου τρόπου ζωής, με δραματική και ανησυχητική αύξηση των υπέρβαρων και παχύσαρκων ενηλίκων και παιδιών σε παγκόσμιο επίπεδο, καθώς και τη φτωχότερη σωματική, ψυχική και νοητική υγεία.
Στις μέρες μας οι περισσότεροι ενήλικες δεν έχουν ψηλά στη λίστα των προτεραιοτήτων τους τη συμμετοχή σε αθλητικές δραστηριότητες ή δεν σκέφτονται καν το ενδεχόμενο να βρουν ευκαιρίες και τρόπους να εμπλακούν σε αυτές. Αδρανείς ενήλικες με καθιστική ζωή, είναι οι ενήλικες που δεν είχαν στη ζωή τους την ευκαιρία να γευτούν την ομορφιά της άσκησης, να λάβουν απόλαυση και χαρά από την άσκηση. Επίσης είναι η ομάδα των ενηλίκων που ως παιδιά είχαν αρνητική εικόνα και εμπειρίες στο μάθημα της φυσικής αγωγής κατά τα σχολικά τους χρόνια. Ενήλικες εργασιομανείς ή πολυάσχολοι που εγκατέλειψαν κάθε προσπάθεια να βρουν χρόνο να είναι δραστήριοι. Ενήλικες με οικογένειες και παιδιά, που ναι μεν δεν έχουν χρόνο αλλά θεωρούν και οικονομικά επιβαρυμένες τις αθλητικές δραστηριότητες εκτός σχολείου για τα παιδιά τους, με αποτέλεσμα να τους μαθαίνουν, μιας και τα ίδια τους μιμούνται, ένα καθιστικό τρόπο ζωής.
Νυν και μελλοντικοί γονείς, θα πρέπει να δημιουργούν πάντοτε ένα υγειές περιβάλλον για το παιδί με σωστές διατροφικές συνήθειες, εισάγοντας την άσκηση και τον αθλητισμό στη ζωή τους ως κάτι απαραίτητο για την υγιή ανάπτυξή τους και προσφέροντάς τους ευχάριστες και δημιουργικές δραστηριότητες. Το υγειές περιβάλλον θα πρέπει να συμβαδίζει με το δραστήριο τρόπο ζωής αλλά το σημαντικότερο από όλα να μην παύει αυτή η διαδικασία, όπου δίνονται συνεχή ερεθίσματα σε όλα τα στάδια ανάπτυξης παιδιού, με σκοπό να αντιληφθεί το παιδί την αξία, την ομορφιά και τα οφέλη ενός δραστήριου τρόπου ζωής, συμπεριλαμβάνοντας τους υπόλοιπους θετικούς παράγοντες υγείας και μακροζωίας.
Ο Ρόλος της Άσκησης στις Αναπτυξιακές Ηλικίες
Είναι γενικά αποδεκτό από την επιστημονική κοινότητα πως η φυσική δραστηριότητα κατά την παιδική και εφηβική ηλικία είναι καθοριστικός παράγοντας για την υγεία και την ανάπτυξη. Η τακτική συμμετοχή σε προγράμματα φυσικής δραστηριότητας και άσκησης συμβάλλει στη διατήρηση ενός υγιούς σώματος, προωθεί την ψυχολογική ευημερία και προλαμβάνει τους πρόωρους θανάτους επιδρώντας θετικά στη μείωση διαφόρων παραγόντων κινδύνου εμφάνισης χρόνιων παθήσεων (παχυσαρκία, μεταβολικό σύνδρομο, σακχαρώδη διαβήτη, υπέρταση κλπ.). Η φυσική δραστηριότητα συμβάλλει συγκεκριμένα στη βελτίωση του καρδιοαναπνευστικού και μυϊκού συστήματος, δηλαδή αυξάνει την αερόβια και αναερόβια αντοχή, την μυϊκή δύναμη και αντοχή, με μείωση του σωματικού λίπους βελτιώνοντας την ικανότητα ελέγχου του σωματικού βάρους και της σωματικής σύστασης, ενώ παράλληλα προωθεί την ψυχολογική υγεία μειώνοντας την παρουσίαση συμπτωμάτων άγχους και κατάθλιψης, καθώς επίσης βελτιώνει μαθησιακά την επίδοση των μαθητών/μαθητριών.
Ο ρόλος της Φυσικής Αγωγής στους/στις μαθητές/τριες
Διεθνείς οργανισμοί προσδίδουν ιδιαίτερο ρόλο στο μάθημα της Φ.Α. για την προάσπιση και διατήρηση της υγείας των παιδιών, μέσα από την προώθηση της καθημερινής φυσικής δραστηριότητας. Η Φυσική Αγωγή στο σχολικό πλαίσιο στοχεύει, μέσω της χρήσης κυρίως κινητικών δραστηριοτήτων, στη ψυχοκινητική, συναισθηματική, γνωστική και κοινωνική ανάπτυξη των μαθητών και μαθητριών. Μέσα από την διδασκαλία της Φ.Α. οι μαθητές/τριες μπορούν να αναπτύξουν δεξιότητες χρήσιμες σε κάθε τομέα της ζωής τους. Η αναγνώριση της σημαντικότητας της Φυσικής Αγωγής για την ομαλή και ολόπλευρη ανάπτυξη του παιδιού αποτελεί πάρα πολύ σημαντικό παράγοντα, ξεκινώντας από την προσχολική ηλικία με διαμόρφωση και εφαρμογή προγραμμάτων με βάση την ηλικία, το επίπεδο και τις ανάγκες του, προκειμένου να περιοριστεί ο βαθμός συμμετοχής σε καθιστικές δραστηριότητες, αυξάνοντας τις ευκαιρίες για αυξημένη φυσική δραστηριότητα, συμβάλλοντας στην ολόπλευρη ανάπτυξη της προσωπικότητας και την οικοδόμηση γερών βάσεων για την δια βίου άσκηση.
Ηλεκτρονικά Παιχνίδια & Κίνηση
Μολονότι ο χρόνος μπροστά από την οθόνη συγκαταλέγεται στις καθιστικές συμπεριφορές, οι επιστήμονες μελετούν τη χρήση των τεχνολογιών που βασίζονται στην οθόνη για τη μείωση του καθιστικού τρόπου ζωής των παιδιών. Ερωτήματα όπως: Ποιες θα ήταν οι φυσιολογικές, ψυχολογικές και γνωστικές επιδράσεις των δραστήριων ηλεκτρονικών παιχνιδιών (exergames ή active video games) σε μαθητές σχολείου; Μπορούν τα exergames να ενσωματωθούν στο μάθημα της Φ.Α., ως ένα καινοτόμο εκπαιδευτικό εργαλείο που μπορεί να ενισχύσει την εκπαιδευτική διδασκαλία; Έρευνες έχουν δείξει πως ορισμένα είδη exergames μπορούν να αξιοποιηθούν στο μάθημα της Φ.Α. και όταν εφαρμόζονται με προσεκτικό προγραμματισμό και καθοδήγηση μπορούν να παρέχουν φυσιολογικά, ψυχοκοινωνικά και ακαδημαϊκά οφέλη στους/στις μαθητές/τριες. Από αυτή την άποψη, τα exergames είναι ελπιδοφόρα για την προώθηση της σωματικής δραστηριότητας. Ωστόσο, γονείς και φίλοι παιδιών θα μπορούσαν να αντικαταστήσουν τα video games σε active video games, βάζοντας κίνηση ακόμα και την ώρα των ‘’καθιστικών΄΄ δραστηριοτήτων. Παρόλα αυτά, οι ερευνητές εξακολουθούν να έχουν πολύ δρόμο για να καταλήξουν ότι τα exergames μπορούν να προωθήσουν αποτελεσματικά τη μέτρια προς έντονη σωματική δραστηριότητα.
Συστάσεις Άσκησης για τις Αναπτυξιακές Ηλικίες
Τα παιδιά θα πρέπει να συμμετέχουν σε προγράμματα άσκησης που προάγουν την καλή υγεία και την ανάπτυξη των τεσσάρων τομέων μάθησης (ψυχοκινητικός, γνωστικός, συναισθηματικός, κοινωνικός). Το Αμερικανικό Κολλέγιο Αθλητιατρικής (ACSM) δίνει κατευθυντήριες γραμμές, συστάσεις άσκησης για τις αναπτυξιακές ηλικίες. Συγκεκριμένα, θα πρέπει να συμμετέχουν τα παιδιά και οι έφηβοι σε φυσικές δραστηριότητες πάνω από 60 λεπτά /μέρα και με ένταση μέτρια προς υψηλή. Η φυσική δραστηριότητα θα πρέπει να είναι αναπτυξιακά κατάλληλη, ευχάριστη και να συμπεριλαμβάνει μια ποικιλία δραστηριοτήτων που μπορούν να υλοποιούνται τόσο κατά τη διάρκεια του σχολικού προγράμματος, κατά τη διάρκεια της Φ.Α., στο διάλειμμα αλλά και σε εξωσχολικά προγράμματα.
Τονίζεται η μείωση της καθιστικής ζωής (περιορισμός της παρακολούθησης τηλεόρασης και χρήσης Η/Υ σε λιγότερο από 2 ώρες / ημέρα και αντικατάσταση με πιο ενεργητικές δραστηριότητες.
Οι καθημερινές φυσικές δραστηριότητες περιλαμβάνουν ελεύθερο παιχνίδι, προγράμματα αναψυχής, παιχνίδια και αθλήματα, ενεργή μετακίνηση (περπάτημα, ποδήλατο), μάθημα φυσικής αγωγής:
-
Βρέφη (0 – 12 μηνών): θα πρέπει να είναι δραστήρια αρκετές φορές μέσα στην μέρα. Το ενεργό παιχνίδι ξεκινάει από την μέρα γέννησης, διαρκεί τουλάχιστον 30 λεπτά / μέρα, με ασκήσεις που βασίζονται στο πάτωμα, ενεργοποιώντας την κοιλιακή χώρα, ωθήσεις, τραβήγματα, μετακινήσεις, σύρσιμο.
-
Νήπια (1 – 2 χρονών): 180 λεπτά / μέρα συνολικός χρόνος για οργανωμένες δομημένες δραστηριότητες, για ελεύθερο παιχνίδι. Οι δραστηριότητες να είναι ευχάριστες προσιτές και να προωθεί τον πειραματισμό και εξερεύνηση.
-
Προσχολική ηλικία (3 – 5 χρονών): τουλάχιστον 60 λεπτά / μέρα ενεργητικό παιχνίδι (μέτριας προς υψηλής έντασης φυσική δραστηριότητα). Μαθαίνουν μέσω δημιουργικότητας, φαντασίας, εξερεύνησης και πειραματισμού. Σε αυτή την ηλικία δεν καταλαβαίνουν κανονισμούς και οργανωμένα αθλήματα. Επομένως εναλλακτική λύση αποτελεί το περπάτημα, τρέξιμο, η κολύμβηση, το κυνηγητό, δραστηριότητες με χειρισμό αντικειμένων, πιάσιμο και πέταγμα. Μεγαλώνοντας εμπλέκονται σε πιο σύνθετες δραστηριότητες όπως σκοινάκι και ποδήλατο.
-
Παιδική ηλικία_α (6 – 9 χρονών): τουλάχιστον 60 λεπτά την ημέρα μέτριας προς υψηλής έντασης αερόβιες δραστηριότητες, καθώς και δραστηριότητες μυϊκής ενδυνάμωσης τουλάχιστον 2 με 3 φορές την εβδομάδα. Συμμετοχή σε αθλήματα με γρήγορες οδηγίες, εφαρμόσιμους κανονισμούς, προσφέρουν αρκετό χρόνο για εξάσκηση, στοχεύουν στην ευχαρίστηση (αθλοπαιδιές, ενόργανη, κολύμβηση, κλασσικός αθλητισμός, χειμερινό σκι κλπ.)
-
Παιδική ηλικία_β (10 – 12 χρονών): ίδιες συστάσεις, με τη διαφορά πως τα παιδιά μπαίνουν στην εφηβεία με διαφορετικούς ρυθμούς στην σωματική ανάπτυξη και ωριμότητα, έχοντας διαφορετικά σωματικά μεγέθη ανά φύλο αλλά και μεταξύ ίδιου φύλου. Συμμετοχή σε αθλήματα για εξάσκηση δεξιοτήτων, ευχαρίστηση και συμμετοχή από όλους. Τα παιδιά μπορούν να ξεκινήσουν πολεμικές τέχνες, πεζοπορία, ορεινό τρέξιμο, ασκήσεις με ελεύθερα βάρη και μηχανήματα με χαμηλές επιβαρύνσεις,.
-
Εφηβική ηλικία (13 – 18 χρονών) : ίδιες συστάσεις με τη προηγούμενη ηλικιακή ομάδα, ωστόσο θα πρέπει να είναι ευχάριστες οι δραστηριότητες και να συμμετέχουν φίλοι τους για αύξηση παρακίνησης και κινήτρου. Είναι σε κατάλληλη ηλικία να συμμετάσχουν από μόνοι τους σε προγράμματα fitness εκτός σχολείου, να μετακινούνται ενεργά μόνοι τους (περπάτημα, ποδήλατο), να κάνουν τις δουλειές σπιτιού, να συμμετέχουν σε ανταγωνιστικές και μη φυσικές δραστηριότητες.
Συμπεράσματα
Είναι αναγκαία η υιοθέτηση και εφαρμογή στοχευμένων παρεμβατικών προγραμμάτων άσκησης στο σχολικό περιβάλλον μαζί με την ενεργό συμμετοχή και της οικογένειας στα πλαίσια μιας γενικότερης στρατηγικής τροποποίησης συμπεριφοράς, διότι αποτελούν παρεμβατικά μέτρα που μπορούν να επιφέρουν βελτίωση της φυσικής κατάστασης και υγείας καθώς και προαγωγή της ποιότητας ζωής τόσο βραχυπρόθεσμα όσο και μακροπρόθεσμα. Ένα πλήρες ολοκληρωμένο και επιτυχημένο πρόγραμμα παρέμβασης εστιάζει στην προώθηση και υποστήριξη ενός τρόπου ζωής προσανατολισμένου στην υγεία για όλα τα παιδιά στο σπίτι, στο σχολείο και την κοινότητα. Ένα τέτοιο πρόγραμμα αναπτύσσει και υλοποιεί δραστηριότητες που δημιουργούν ένα μορφωτικό περιβάλλον, παρέχουν εκπαίδευση στην υγιεινή διατροφή και παρέχουν ευκαιρίες για ευχάριστη και διασκεδαστική, φυσική δραστηριότητα.
